Categories
Bon Gobernacion Carlos Guiamo

Carlos Guiamo: Tocante matrimonio civil entre pareha di mesun sexo na Aruba

E ley pa habri e posibilidad legal di matrimonio civil entre pareha di mesun sexo ta riba agenda pa wordo trata den Parlamento dia 8 di mei 2024. E veredicto di Hoge Raad der Nederlanden den e caso di casacion ta riba agenda pa 31 di mei 2024.

Den e articulo aki mi lo contesta algun pregunta specificamente dirigi riba e proceso di e posibel introduccion di matrimonio civil entre pareha di mesun sexo na Aruba.

  • Pakico pareha di mesun sexo mester por casa?
  • Por prohibi introduccion legal di matrimonio entre pareha di mesun sexo pa motibonan religioso?
  • Mester tene un referendum?
  • Pakico Gobierno a bay den casacion?
  • Mester warda riba decision di Hoge Raad riba casacion pa trata e ley?
  • Geregistreerd partnerschap no ta suficiente pa parehanan di mesun sexo?
  • Parlamento of Corte?

Pakico pareha di mesun sexo mester por casa?

E amor entre pareha di mesun sexo no ta mas, ni menos, cu e amor entre pareha di diferente sexo. Como pais, nos por duna pareha di mesun sexo e posibilidad pa casa (civil), reconociendo nan union igualmente cu nos ta reconoce e matrimonio civil entre pareha di diferente sexo. Esaki lo percura pa un reconocemento legal, dunando pareha di mesun sexo derechonan y obligacionnan cu un matrimonio civil ta duna. Por ehempel e derechonan relaciona cu uso di fam, bienes, pensioen y herencia, y e obligacionnan na otro relaciona cu comparti un vivienda, informa otro di bienes y debe, yuda otro, asisti otro y percura pa duna otro lo necesario. Tambe e lo percura pa un reconocemento real di igualdad, cu por tin efectonan positivo pa e aceptacion di personanan cu un preferencia pa un pareha di mesun sexo, cu na su turno ta stimula bienestar emocional, salud mental, y trato igual den nos sociedad.

E proposicion di ley ta trata matrimonio civil. E ley ta bisa cu ley ta considera matrimio solamente den un cuadro civil: “De wet beschouwt het huwelijk alleen in zijn burgerlijke betrekkingen.” Pues no den un aspecto religioso. Ta trata di ley pa un pais cu mester conta igual pa tur ciudadano, sin haci distincion pa un creencia of religion, of interpretacion di un religion. Ta pa bon motibo e ley no ta obliga cualkier religion pa haci casamento entre pareha di mesun sexo den un misa. Mescos un religion no por impone su creencia riba tur ciudadano di un pais pa determina su leynan civil. Cada ciudadano ta liber pa practica su creencia, cual ta trece cun’e cu un ciudadano no por impone su creencia riba un otro. E mesun constitucion cu ta prohibi discriminacion, ta proteha e libertad di religion.

Esaki no kiermen cu un persona cu segun su religion ta contra matrimonio entre pareha di mesun sexo, no por expresa su opinion y pensamento. Pero tene na cuenta cu ta trata di un ley pa un opcion di matrimonio civil, cu mester conta igual pa ciudadanonan di ful un pais, irespecto e diferente creencia y religion.

Mester tene un referendum?

Un prome motibo cu ta haci e tema aki menos apto pa un referendum, ta cu permiti matrimonio civil entre pareha di mesun sexo ta trata di un derecho opcional. Cu esaki mi kiermen cu e ley no ta obliga ciudadanonan pa casa cu un pareha di mesun sexo, pues no ta obliga hende haci uso di e derecho. Esaki ta contrario na por ehempel un referendum pa Aruba bira independiente, cu ta algo cu lo conta obligatoriamente pa tur ciudadano di nos pais.

Un otro motibo ta lo siguiente. Aruba ta un estado di derecho democratico. Ley ta conta pa un y tur, y aceptacion di e leynan ta tuma luga a base di nos democracia. Nos cuadro estatal ta wordo defini door di tratadonan internacional, Statuut di reino Hulandes, Constitucion di reino Hulandes (parcialmente), ley di reino y Constitucion di Aruba. Instrumentonan democratico manera eleccion, libertad di expresion, consulta y referendum, por tuma luga dentro di e cuadro aki.

Expresionnan democratico di pueblo (eleccion, consulta, libertad di expresion, referendum) por tuma luga dentro di e limitenan legal di nos estado di derecho (tratadonan internacional, Statuut di reino, ley di reino, Constitucion Hulandes (parcialmente), Constitucion di Aruba. *Grondwet: gedeeltelijk | *Rijksregelgeving; van het Koninkrijk

Un referendum riba un ordenansa nacional, bayendo contra nos cuadro estatal, no ta na su luga. Den e caso di purba para matrimonio civil entre pareha di mesun sexo, ta trata di un asunto cu ta bay contra articulo I.1 di nos Constitucion (Staatsregeling; discriminatieverbod op welke grond dan ook). No ta por nada cu na Aruba hues tin e autoridad pa evalua si un ley ta cuadra cu e derechonan humano ancra den nos Constitucion. Si kier tene un referendum cu por resulta den un decision cu ta bay contra nos Constitucion, e caminda corecto pa cana ta pa purba cambia nos Constitucion prome (un proceso cu ta rekeri 2/3 parti di voto den Parlamento). Mientrastanto, nos democracia y legislacion ta sigui funciona dentro di e cuadro estatal existente. Den un estado di derecho nos mester respeta esey.

Pakico Gobierno a bay den casacion?

Gobierno a perde un caso den cual Corte Comun a dicidi dos punto principal:

  1. Nos leynan civil, cu no ta permiti matrimonio entre pareha di mesun sexo, no ta cuadra cu e prome articulo di nos Constitucion (discriminatieverbod) y pues ta discriminatorio;
  2. A dicidi cu ley mester wordo aplica den tal forma cu pareha di mesun sexo por casa, pues cu esaki Corte Comun ta cambiando ley, cu ta algo cu huesnan mester ta cauteloso cun’e. Paso traha y cambia ley ta un tarea di legislador (=Gobierno + Parlamento). Pero nos Constitucion ta permiti pa hues evalua si un ley ta cuadra cu Aruba su derechonan constitucional.

Gobierno a apela e decision di Corte Comun, pero no riba e prome punto. Gobierno explicitamente no a apela e punto (1) cu no permiti matrimonio entre pareha di mesun sexo, ta discriminatorio. Durante e caso e representante di Aruba a confirma esaki. Gobierno a bay den casacion riba punto 2, cual ta un asunto mas bien constitucional-estatal. E ta un asunto di con leu hues por bay den ‘cambia’ ley vigente, y no tocante matrimonio civil.

Pues bayendo den casacion, Gobierno no a vocifera su mes contra matrimonio entre pareha di mesun sexo. E forma cu a bay den casacion tambe ta baha e chens cu e decision riba casacion lo preveni legalisacion di matrimonio entre pareha di mesun sexo.

Mester warda riba decision di Hoge Raad riba casacion pa trata e ley?

No. Legislador di Aruba ta liber y ta mantene e tarea y autoridad pa trata y dicidi riba ley. No ta necesario pa warda riba un instancia di Hulanda (Hoge Raad der Nederlanden) pa Parlamento di Aruba haci su trabou y trata e proposicion di ley cu tin riba mesa. Tur e documentonan relaciona cu e proposicion di ley a wordo entrega na Parlamento na oktober 2023 (concepto di ley, splicacion di e ley, conseho di Raad van Advies, contestacion riba conseho di Raad van Advies, centenares di preguntanan por escrito di parlamentarionan, y contestanan riba e preguntanan). Gobierno di su banda a laga sa cu tratamento di e ley ta den man di Parlamento, y cu si Parlamento aproba e ley, Gobierno lo respeta esey y ratifica (bekrachtig) e ley.

Geregistreerd partnerschap no ta suficiente pa parehanan di mesun sexo?

Considerando geregistreerd partnerschap suficiente pa parehanan di mesun sexo, mientras parehanan di diferente sexo si tin e opcion di matrimonio civil, ta similar na e doctrina di separate but equal. Esaki ta hiba’mi bek na e contesta riba e prome pregunta: e amor entre pareha di mesun sexo no ta mas, ni menos, cu e amor entre pareha di diferente sexo. Manteniendo e distincion entre con Aruba, como pais y sociedad, ta reconoce e amor entre pareha di diferente sexo (matrimonio civil + geregistreerd partnerschap) y e amor entre pareha di mesun sexo (solamente geregistreerd partnerschap), nos ta mantene e falta di un reconocemento real di igualdad.

Parlamento of Corte?

E ley pa habri e posibilidad legal di matrimonio civil entre pareha di mesun sexo ta riba agenda pa wordo trata den Parlamento dia 8 di mei 2024. E veredicto di Hoge Raad der Nederlanden den e caso di casacion ta riba agenda pa 31 di mei 2024.

Den mi opinion, lo ta un señal y mensahe hopi positivo si Aruba su propio representantenan den Parlamento percura pa e reconocemento real di igualdad entre pareha di diferente sexo y pareha di mesun sexo. Esaki lo tin su balor agrega pa aceptacion, compara cu si matrimonio civil entre pareheha di mesun sexo wordo realisa (forsa) por medio di caso den corte entama contra Aruba su Gobierno.

Carlos Guiamo